Προσόν του ανθρώπου η ευτραπελία και το γέλιο

Γέλως, ευτράπελα, γελοιογραφία, αστεϊσμοί, σάτιρα, λογοπαίγνια, ονοματοπλασίες κ.λπ.
Στην αρχαία Ελλάδα όλα τα προαναφερόμενα περιείχαν ηθικά, πολιτικά και κοινωνικά διδάγματα, συνήθως.

Ευτραπελία ή ευτραπελισμός ή ευφυής αστειότητα: Σύμφωνα με τον πανεπιστήμονα Αριστοτέλη ο ευτράπελος είναι το μέσον, ενώ ο βωμολόχος και ο αγροίκος είναι η υπερβολή και η έλλειψη, αντίστοιχα.

Γέλως: Σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο Λυκούργος ανήγειρε άγαλμα του Γέλωτος στην Σπάρτη. Ο Φιλόστρατος αναφέρει ότι ο Γέλως ήταν ακόλουθος του ομίλου του Διονύσου.

Γελοιογραφία: Η γελοιογραφία εμφανίζεται σε λαούς με προηγμένο πολιτισμό, όταν η σκέψη αποκτά την ικανότητα να προχωρεί σε οξείες ενδοσκοπήσεις και σε βαθιές κοινωνικές ερμηνείες. Η γελοιογραφία δεν υπήρχε στους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας ή στους Αιγυπτίους.
Η γελοιογραφία εκδηλώνεται για πρώτη φορά τον 7ο π.Χ. αιώνα στην κεραμική της Κορίνθου και συνεχίζεται με περισσότερη αίσθηση του ευτράπελου στην κεραμική της Βοιωτίας, της Λακωνίας, της Αττικής και της Χαλκίδας.

Κρατήρ με κωμαστές (στρεβλοί και χαρούμενοι χορευτές)
Κορινθιακός κρατήρ – 590-579 π.Χ.
© Ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή

Λογοπαίγνια και ονοματοπλασίες: Εκτός από την γελοιογραφία, οι Έλληνες εφεύραν και το λογοπαίγνιο το οποίο χρησιμοποιούσαν συχνά.
- Ο Διογένης όταν είδε δύο κακοζωγραφισμένους κενταύρους είπε «ΠΟΤΕΡΟΣ ΤΟΥΤΩΝ ΧΕΙΡΩΝ ΕΣΤΙ» (ποιος εκ των δύο είναι χείρων) λογοπαίζοντας με το χείρων (χειρότερος) και τον Χείρων (γνωστός κένταυρος).
- Στον Κεραμικό τοποθετήθηκε ο ανδριάντας του Χρυσίππου (στωικός φιλόσοφος) δίπλα από ανδριάντα έφιππου, του οποίου ο ίππος απέκρυπτε τον ανδριάντα του φιλοσόφου. Για αυτό το λόγο ο Καρνεάδης τον απεκάλεσε Κρύψιππο.
- Ο Διογένης ονόμασε «Χολήν» την «Σχολήν» του Ευκλείδη και «Κατατριβάς» (χαμένος χρόνος) τις «Διατριβάς» του Πλάτωνα.

_ . _ . _ . _ . _ . _ . _ . _

Οι κωμωδίες, η σάτιρα, τα ανέκδοτα, οι φλύακες (ιλαροτραγωδίες), οι υπόλοιπες φράσεις των Σκύλων (Κυνικών), παροιμίες κ.α. των προγόνων μας είναι γνωστές και δεν κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ σε αυτές γιατί μπορείτε να τις βρείτε σε βιβλία που κυκλοφορούν όπως: "Ο ΓΕΛΩΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Κ.Πλεύρη", "ΤΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΔΙΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΣΤΕΙΑ ΙΕΡΟΚΛΕΟΥΣ, Ι. Πούλλου" και "ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ, Σ. Γκίκα". Ενδεικτικά αναφέρω τα παρακάτω:

Ευφυής αστειότητα: Κάποτε, όταν κατέκριναν τον Αρίστιππο τον Κυρηναίο (φιλόσοφο και ιδρυτή της Κυρηναϊκής σχολής) διότι για να επιτύχει κάποια χάρη από τον τύραννο Διονύσιο έπεσε στα πόδια του τελευταίου, ο φιλόσοφος απάντησε: «Ο ΕΝ ΤΟΙΣ ΠΟΣΙ ΤΑΣ ΑΚΟΑΣ ΕΧΩΝ» , δηλ. «Τι φταίω εγώ, εάν (ο τύραννος Διονύσιος) έχει τα αυτιά στα πόδια».

Παροιμία: «ΟΙΔΑ ΩΣ ΜΑΤΗΝ ΤΑΥΤΑ ΜΟΙ ΛΕΛΗΡΗΤΑΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΙΜΙΑΝ ΑΙΘΙΟΠΑ ΣΜΗΧΕΙΝ ΕΠΙΧΕΙΡΩ»
(Γνωρίζω ότι μάταια σου δίνω αυτές τις συμβουλές και κατά την παροιμία επιχειρώ να λευκάνω τον Αιθίοπα)
Προς τον απαίδευτον, 28 - Λουκιανός ο Σαμοσατεύς

Περί Γέλωτος: «ΓΕΛΩΣ ΗΔΙΣΤΟΣ ΕΙΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΓΕΛΑΝ»
(Είναι πάρα πολύ ευχάριστα τα γέλια που γίνονται σε βάρος των εχθρών)
Αίας, 79 - Σοφοκλής


Πηγές:
ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ ΑΠΑΝΤΑ, Βιβλιοθήκη των Ελλήνων - εκδόσεις Γεωργιάδη
Εγκυκλοπαίδεια Δομή
Μέγα λεξικό όλης της Ελληνικής γλώσσης, Δ. Δημητράκου
Ο ΓΕΛΩΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Κ. Πλεύρη